Άρθρο του Γιάννη Φίλη στην Εφημερίδα των Συντακτών
Ολες οι μετρήσεις το δείχνουν ξεκάθαρα: η θερμοκρασία του κλίματος ανέρχεται προκαλώντας ξηρασία και εντονότερη εξάτμιση των υδάτων, με αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση του αριθμού και της έντασης των καταιγίδων, της ταχύτητας των ανέμων και της διάβρωσης των ακτών. Οι παγετώνες λιώνουν, η παραγωγή τροφής απειλείται, ακραία καιρικά φαινόμενα καταστρέφουν περιουσίες και σκοτώνουν ανθρώπους, όπως πρόσφατα στη Χαλκιδική. Οι καύσωνες έχουν γίνει κανόνας το καλοκαίρι στη βόρεια και στην κεντρική Ευρώπη, ακόμη και στην Αλάσκα. Σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής κλείνουν λόγω υψηλών θερμοκρασιών, γιγάντιες πυρκαγιές κατακαίουν δάση από την Ελλάδα έως τις δυτικές ΗΠΑ.
Η αποκαλυπτική αυτή κατάσταση θα εντείνεται με τον χρόνο και έχει όνομα: κλιματική κρίση. Οφείλεται πρωτίστως στις καύσεις άνθρακα και υδρογονανθράκων, δηλαδή πετρελαίου και φυσικού αερίου, στην κοπή των τροπικών δασών και στην εντατική κτηνοτροφία και χημική γεωργία. Τον πρώτο λόγο έχουν όμως ο άνθρακας και οι υδρογονάνθρακες που ελευθερώνουν με την καύση διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο με τη σειρά του, ως αέριο θερμοκηπίου, παγιδεύει την ηλιακή θερμότητα και αυξάνει τη θερμοκρασία του πλανήτη.
Παγκοσμίως ο αριθμός πλημμυρών και άλλων ακραίων υδρολογικών φαινομένων έχει τετραπλασιαστεί από το 1980, ενώ οι καύσωνες, οι παγετοί, οι ξηρασίες, οι πυρκαγιές δασών και οι καταιγίδες έχουν διπλασιαστεί.
Ο ΟΗΕ προβλέπει ότι μέχρι το 2050 θα δημιουργηθούν 50 έως 700 εκατομμύρια περιβαλλοντικών προσφύγων, κυρίως από το Ιράκ, το Αφγανιστάν, την Υποσαχάρια Αφρική και τη νότια Ασία. Αυτή η προσφυγική κρίση ήδη χτυπάει την πόρτα της Ευρώπης και δεν αντιμετωπίζεται μακροχρόνια με φράχτες και ρατσισμό.
Οι πάγοι της Αρκτικής αντανακλούν το 80% της προσπίπτουσας ηλιακής ενέργειας. Πρόσφατα μια επιστημονική δημοσίευση στο περιοδικό Geophysical Research Letters έδειξε ότι, αν λιώσουν όλοι οι πάγοι της Αρκτικής, θα μειωθεί η ανακλαστικότητα της Γης προς το Διάστημα και θα αυξηθεί η εισερχόμενη ηλιακή ενέργεια, που θα ισοδυναμεί με την απελευθέρωση ενός τρισεκατομμυρίου τόνων διοξειδίου του άνθρακα! Αυτό θα επιταχύνει τη θέρμανση του κλίματος κατά 25 έτη. Ο πολιτισμός βρίσκεται στο πιο κρίσιμο σημείο τής δέκα χιλιάδων ετών ιστορίας του.
Στο τεύχος της 5ης Ιουλίου 2019 του περιοδικού Science δημοσιεύθηκε μια άλλη έρευνα που έδειξε ότι η Γη έχει χώρο για δενδροφύτευση που θα καλύπτει επιφάνεια ίση με 70 φορές την έκταση της Ελλάδας και αυτός είναι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα που ισοδυναμεί μόνο με τις εκπομπές μόλις μιας πενταετίας. Αν όμως δεν δράσουμε αμέσως, μέχρι το 2050 αυτή η δυνατότητα θα εξουδετερωθεί από την καταστροφή των τροπικών δασών που θα χάσουν επιφάνεια ίση με 17 Ελλάδες.
Μετά από κάθε καταστροφή ακούμε τους ειδικούς να μιλούν για την ανάγκη έγκαιρης προειδοποίησης ακραίων φαινομένων και για τρόπους προσαρμογής στη νέα κλιματική κατάσταση. Σχεδόν ποτέ δεν μιλούν για την κύρια αιτία του προβλήματος, την καύση υδρογονανθράκων και άνθρακα και την ανάγκη ταχύτατης εγκατάλειψής τους, με ταυτόχρονη υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε κλίμακα πολύ μεγαλύτερη της παρούσας, την άμεση μετάβαση σε ηλεκτρικές μεταφορές και άλλα. Ισως φοβούνται να θίξουν αυτό που εσφαλμένα ονομάζεται εθνικός πλούτος, τον λιγνίτη και τους υδρογονάνθρακες. Η εξειδίκευση δεν απαλλάσσει τους τεχνοκράτες από τις προκαταλήψεις τους.
Μόνο ο άνθρακας των υπαρχουσών πετρελαιοπηγών και των ορυχείων άνθρακα επαρκεί για να φτάσουμε, ακόμη και να υπερβούμε τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού για άνοδο μέχρι 2 βαθμούς Κελσίου. Κάθε νέα εξόρυξη μας σπρώχνει βαθύτερα στην άβυσσο. Οι υδρογονάνθρακες πρέπει να μείνουν στο υπέδαφος.
Το επιχείρημα ότι είμαστε μια μικρή χώρα με αμελητέα συμβολή στην κλιματική κρίση είναι επικίνδυνο. Το ίδιο έλεγαν επί έτη οι Νορβηγοί και άλλες πετρελαιοπαραγωγές χώρες, αλλά όλες αθροιστικά δημιουργούσαν το πρόβλημα. Το ότι κάποιος ανοίγει μια τρύπα στο σκάφος δεν συνιστά λόγο για να ανοίξουμε ακόμη μία στο όνομα πιθανών βραχυχρόνιων οικονομικών κερδών.
Ούτε επαρκεί το επιχείρημα ότι με τη λήψη μέτρων προσαρμογής θα έχουμε ένα ασφαλές περιβάλλον. Η προσαρμογή, αν και απαραίτητη, αντιμετωπίζει μόνο τα συμπτώματα και όχι το ίδιο το πρόβλημα, που είναι η ελευθέρωση στην ατμόσφαιρα άνθρακα θαμμένου επί εκατομμύρια χρόνια στο υπέδαφος. Το κλίμα θα επιδεινώνεται διαρκώς και η προσαρμογή θα υπολείπεται διαρκώς.
Λέγεται ότι το φυσικό αέριο είναι «καθαρό» και μπορούμε να το καίμε άφοβα επί πολλές δεκαετίες ακόμη. Ο διάβολος όμως κρύβεται στις λεπτομέρειες, κατά τη γνωστή ρήση. Το φυσικό αέριο εκπέμπει περίπου 50% λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα συγκρινόμενο με τον άνθρακα, αλλά μόνο 20% λιγότερο συγκρινόμενο με τη βενζίνη. Το κύριο συστατικό του είναι το μεθάνιο που είναι αέριο θερμοκηπίου 62 φορές ισχυρότερο του διοξειδίου του άνθρακα σε ορίζοντα 20ετίας. Ποσότητες μεθανίου διαρρέουν στην ατμόσφαιρα κατά την εξόρυξη και τη μεταφορά του αερίου σε μακρινά σημεία. Και το φυσικό αέριο καταστρέφει το κλίμα.
Η κλιματική κρίση με την παρούσα αδράνεια θα επιδεινωθεί, ακόμη και αν τηρηθούν οι εθνικές υποσχέσεις της Συμφωνίας του Παρισιού. Αυτό μας δείχνουν οι μετρήσεις και οι αναλύσεις. Το πρόβλημα είναι πλέον κυρίως πολιτικό και όχι επιστημονικό. Αν οι πολιτικοί μας συνεχίσουν να το βλέπουν επιφανειακά, τότε το μέλλον των παιδιών μας και του πολιτισμού διαγράφεται δυσοίωνο.
* Πρώην πρύτανης Πολυτεχνείου Κρήτης